شهر مانایی ها -جلوه هنر و اسطوره
تپه حسنلو در جنوب غربی دریاچه ارومیه و 12 كیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده قرار دارد و ارتفاع آن از از بستر رودخانه 20 متر و قطر آن 250 تا 280 متر است. شهر حسنلو در كنار دریاچه باطلاقی شور گل قرار دارد و آب تلخ و شور آن قابل استفاده نیست. تپه حسنلو در غرب شهر قرار دارد. تپه های كوچك و بزرگ دیگری در اطراف تپه حسنلو هستند كه ارتفاع آنها از تپه اصلی كمتر است. كاوشهای این منطقه در سال 1313 توسط یك تاجر عتیقه شروع شد. پس از آن طی بیست و دو حفاری از سالهای 1335 تا 1357 توسط هیئت دانشگاه پنسیلوانیا بخشهایی از جنوب غربی تپه خاك برداری شد و دژ و استحكامات دیده شد و نقشه آن ترسیم شد. معماری بنا همانند دژ زیویه است، دیوارهای قطور سه متری با خشت خام که با كاه گل و گل رس قالب زده شده اند و برپایه هایی از لاشه سنگ چیده شده اند. بنای دژ در بعضی قسمتها دو طبقه بوده است. ارتفاع دیوار دژ نه متربود و در هر 30 متر یك برج دیده بانی داشت. ستونها از چوب درخت تبریزی بودند كه پایه های سنگی داشتند و سقف با الوار تبریزی، نی، بوریا و كاه گل ساخته شده بود. آبروهای عمیقی برای فاضلاب درون دژ وجود داشته و بیرون دژ كشاورزی دایر بوده و در مواقع حمله اهالی محل به درون دژ میرفتند.
زندگی در این دژ یك شبه به پایان رسیده و در یک حمله غافلگیرانه توسط آشوری ها یا اورارتویی ها دژ به آتش كشیده شده است و قتل عام مردم جز خاكستر چیزی بر جای نگذاشته است. به موجب آزمایش كربن14 بر روی ذغالهای سوخته، آتش سوزی را در سالهای833پیش از میلاد تا سال811پیش از میلاد درماههای مرداد تا مهر تخمین زده اند، زیرا فصلی بوده كه انگور درون دژ انبار شده بود و زغال انگورها شناسایی شده است.
جام حسنلو كه با داستانهای جالب كشف شده است یكی از برترین آثار زرگری دنیای باستان است. علاوه بر این جام طلایی، آثار متعدد با ارزش فلزی و سفالی در این تپه كشف شده است و موزه های دنیا را رنگین كرده است.
وقتی حسنلو مورد حمله قرار میگیرد اهالی غافلگیر میشوند. سه نفر از آنها به اتاقی میروند كه جام طلای مورد بحث در آن قرار داشته است و آنرا كه میراث قوم آنها بوده است برمیدارند تا از دست مهاجمان رهایی دهند. در همین لحظه شهر در آتش گرفتار میشود و سقف چوبی اتاق جام آتش گرفته و بر سر این سه نفر فرو میریزد و آن سه را به همان حالتی كه بودند مدفون میكند. تا اینكه در روز 29 مرداد ماه سال1337 كارگران حفاری در طی كاوش سه سرباز مانایی را با لباس رزم،كلاه خود مسی ومسلح از زیر خاكستروخاك بیرون میكشند و پس از حدود 2833 سال جام طلا را از دست مرد سوخته جدا میكنند. جام به ارتفاع 25سانت و قطر دهانه6سانت و به وزن950گرم از طلای خالص است و توسط قلم زنی روی آن نقشهایی شكل گرفته است كه باورهای مذهبی و آیینی قوم ماننایی را روایت میكند
